Pryszczyca – groźna choroba bydła i jej zagrożenia
Pryszczyca (łac. Aphthae epizooticae) to wysoce zakaźna choroba wirusowa zwierząt parzystokopytnych, w tym bydła, świń, owiec i kóz. Wywoływana jest przez wirusa z rodziny Picornaviridae. Choroba ta ma ogromne znaczenie epizootyczne i gospodarcze – jej wystąpienie wiąże się z koniecznością natychmiastowej izolacji zwierząt i wprowadzenia restrykcyjnych środków kontroli.
Budowa wirusa z rodziny Picornaviridae. Nieotoczony, kulisty, o średnicy około 30 nm, pseudo T=3 ikozaedryczny kapsyd otaczający nagi genom RNA. Kapsyd składa się z gęsto upakowanego ikozaedrycznego układu 60 protomerów, z których każdy składa się z 4 polipeptydów, VP1, VP2, VP3 i VP4. VP4 znajduje się po wewnętrznej stronie kapsydu. Źródło.
Źródła zakażenia i drogi przenoszenia
Zakażone zwierzęta wydalają wirusa w dużych ilościach, przede wszystkim z:
• płynem surowiczym z pęcherzy i z nabłonka ścian pęcherzy,
• śliną, moczem, kałem, nasieniem, wodami płodowymi,
• wydychanym powietrzem – z uwagi na wysoką zakaźność, wirus może się rozprzestrzeniać drogą aerozolową wraz z aerozolem zakażonym.
Źródłem zakażenia mogą być również:
• skażona karma lub woda,
• kontakt z zakażonymi zwierzętami lub produktami pochodzącymi od nich (np. mięso, mleko),
• sprzęt, pojazdy, a nawet ludzie przenoszący wirusa na odzieży.
Wbrew powszechnym mitom, owady jako wektory biologiczne nie odgrywają istotnej roli w rozprzestrzenianiu się pryszczycy.
Higiena w oborze zawsze jest podstawą bio-asekuracji.
Przeżywalność wirusa w środowisku
Wirus pryszczycy nie posiada otoczki lipidowej, co czyni go wrażliwym na środki dezynfekujące o charakterze kwasowym i zasadowym, a odpornym na rozpuszczalniki organiczne, takie jak alkohol. Skuteczne środki odkażające to m.in.:
• ług sodowy (2% roztwór NaOH),
• węglan sodu (4% roztwór Na₂CO₃),
• kwas octowy (2% roztwór CH₃COOH).
Z kolei środki jodoforowe, fenol oraz czwartorzędowe związki amoniowe są nieskuteczne w dezaktywacji wirusa.
Wirus wykazuje względnie wysoką odporność na czynniki fizyczne i chemiczne – zależnie od pH, temperatury i szczepu. W niskiej temperaturze (już od 4°C) i neutralnym pH może przetrwać przez długi czas. W produktach mięsnych, jeśli zostaną szybko schłodzone lub zamrożone, wirus może przetrwać tygodniami, a nawet miesiącami – szczególnie w organach takich jak węzły chłonne czy szpik kostny. Natomiast w temperaturze 56°C ginie po 30 minutach.
Szybko ulega inaktywacji przy pH poniżej 5,0 i powyżej 11,0 – stąd skuteczność środków o wyraźnie kwaśnym lub zasadowym charakterze.
Jeśli już dojdzie do zakażenia, to ważne jest wykonanie dezynfekcji.
Znaczenie gospodarcze i kontrola
Pryszczyca nie jest groźna dla ludzi, ale jej wpływ na gospodarkę hodowlaną jest ogromny. W razie wykrycia choroby w stadzie, należy natychmiast zgłosić podejrzenie do Powiatowego Inspektoratu Weterynarii: Główny Inspektorat Weterynarii : Rejestr podmiotów sektora żywnościowego albo najbliższego zakładu leczniczego dla zwierząt. Można powiadomić także wójta (burmistrza, prezydenta miasta). W gospodarstwie wdrażane są surowe środki sanitarne, obejmujące kwarantannę, zakaz przemieszczania zwierząt i wybicie całego stada. Kluczowe znaczenie ma szybka identyfikacja ogniska, skuteczna dezynfekcja środowiska oraz współpraca z Inspekcją Weterynaryjną.
Działania prewencyjne koncentrują się na bio-asekuracji: ograniczaniu kontaktów między zwierzętami, dezynfekcji pojazdów i sprzętu oraz nadzorze weterynaryjnym nad przemieszczaniem zwierząt i produktów pochodzenia zwierzęcego.
