Cysty jajnikowe, torbiele jajnikowe, cysty pęcherzykowe, cysty luteinowe
Cysty jajnikowe to patologiczne pęcherzyki jajnikowe, które nie przeszły procesu owulacji, a ich średnica zwykle wynosi od 25 mm do 50–60 mm. Warto zaznaczyć, że tzw. „cysty” poporodowe do 40 dnia po wycieleniu są uznawane za fizjologiczne i nie stanowią patologii. Dopiero po upływie tego okresu, gdy cysty utrzymują się dłużej, można rozpoznać je jako problem wymagający interwencji. Przyczyny powstawania cyst jajnikowych nie zostały jeszcze dokładnie określone. Najprawdopodobniej są one wynikiem oddziaływania czynników środowiskowych, genetycznych oraz błędów w żywieniu (w tym niedoborów energetycznych, witaminowych, mikro- i makroelementów), a także przebytych stanów zapalnych macicy i innych chorób układu rozrodczego. W wyniku tych czynników dochodzi do zaburzeń w obrębie osi podwzgórze–przysadka–jajniki, co prowadzi do zaburzonego uwalniania hormonu luteinizującego (LH), który jest niezbędny do inicjacji owulacji. Niedostateczny wyrzut LH uniemożliwia pęknięcie pęcherzyka jajnikowego, a w konsekwencji prowadzi do braku owulacji. W efekcie krowy mogą doświadczać nieregularnych rui, braku rui lub objawów nimfomanii, które mogą przypominać wczesne stadium rui.
W leczeniu cyst jajnikowych najczęściej stosuje się środki farmakologiczne, które mają na celu pobudzenie pęcherzyka do pęknięcia. Najczęściej wykorzystuje się analogi GnRH (gonadoliberyna), które stymulują uwalnianie LH i FSH (hormonu folikulotropowego), ludzką gonadotropinę kosmówkową (hCG) lub gestageny. Działanie tych preparatów zmierza do wywołania owulacji w pęcherzykach, które zostały zdezaktywowane. W przypadku, gdy reakcja na leczenie farmakologiczne jest niewystarczająca, można sięgnąć po bardziej inwazyjne metody, takie jak aspiracja płynu z torbieli pod kontrolą USG. Ta technika pozwala na bezpieczne usunięcie płynu z wnętrza torbieli, co może przywrócić prawidłowy cykl jajnikowy. Jednak metoda ta nie jest stosowana powszechnie, a jej zastosowanie wymaga starannego monitorowania i odpowiednich warunków technicznych.
Innym, mniej powszechnym rodzajem torbieli jajnikowych są cysty luteinowe, które są odmianą cyst pęcherzykowych, które przeszły proces luteinizacji. Oznacza to, że pomimo braku owulacji, pęcherzyk przekształca się w strukturę przypominającą ciałko żółte. Cysty luteinowe mogą produkować progesteron, co prowadzi do nieregularnych rui lub ich całkowitego braku. W przypadku cyst luteinowych, najskuteczniejszym leczeniem jest stosowanie analogów PGF2α, takich jak kloprostenol, które działają luteolitycznie, czyli indukują regresję ciałka żółtego. Warto zwrócić uwagę, że ściana cysty luteinowej musi być wystarczająco gruba, aby zareagować na działanie prostaglandyny. Przyjmuje się, że grubość ściany powyżej 3 mm może stanowić podstawę do zakwalifikowania cysty jako luteinową. Jeśli nie ma wystarczającej reakcji na PGF2α, konieczne może być rozważenie leczenia zgodnego z terapią cyst pęcherzykowych, czyli stosowanie analogów GnRH. W przypadku cyst luteinowych nie zaleca się przeprowadzania aspiracji torbieli, ponieważ metoda ta może okazać się nieefektywna i niekorzystna w kontekście dalszego leczenia.
Rysunek 1 Cysta luteinowa (obraz diagnostyczny wykonany przy użyciu iScan 3)
Diagnostyka i klasyfikacja cyst jajnikowych
Jednym z kluczowych wyzwań w leczeniu cyst jajnikowych jest prawidłowa diagnoza oraz klasyfikacja typu torbieli. Właściwe rozpoznanie pozwala na dobór odpowiedniego leczenia, co zwiększa jego skuteczność. Nieprawidłowa klasyfikacja torbieli może prowadzić do stosowania niewłaściwej terapii i nieskutecznego leczenia. Narzędziem diagnostycznym, które zapewnia największą precyzję w wykrywaniu cyst jajnikowych, jest badanie ultrasonograficzne (USG). Dzięki USG możliwe jest dokładne określenie wielkości torbieli, jej struktury oraz obecności płynów w jej wnętrzu. Dodatkowo, w przypadku cyst luteinowych, USG pozwala ocenić grubość ściany torbieli, co jest istotne przy planowaniu dalszego leczenia. Najlepszą metodą badania jest także USG z funkcją Dopplera, dzięki której, obserwując przepływ krwi w ścianie cysty, można z dużym prawdopodobieństwem ocenić, czy torbiel zareaguje na leczenie prostaglandyną.
Mykotoksyny jako czynnik ryzyka w występowaniu cyst jajnikowych
Mykotoksyny, czyli toksyny produkowane przez niektóre grzyby pleśniowe, mogą mieć istotny wpływ na zdrowie rozrodcze krów i stanowić jeden z czynników sprzyjających występowaniu cyst jajnikowych. Mykotoksyny mogą zakłócać prawidłową funkcję hormonalną, w tym wydzielanie hormonów gonadotropowych, co wpływa na zaburzenia owulacji i cyklu płciowego. Spożycie pasz skażonych mykotoksynami, szczególnie aflatoksynami, zearalenonem czy ochratoksynami, prowadzi do zakłóceń w produkcji estrogenów i progesteronu, co zaburza prawidłowy rozwój pęcherzyków jajnikowych, sprzyjając ich przekształcaniu w torbiele.
Aby zminimalizować ryzyko związane z mykotoksynami, można stosować różne środki, takie jak adsorbenty mykotoksyn (np. bentonit czy zeolity), które wiążą toksyny w przewodzie pokarmowym, zapobiegając ich wchłanianiu. Warto również wprowadzić do paszy dodatki przeciwdziałające toksynom, takie jak witaminy (np. witamina E i C), które wspierają odporność zwierząt, a także preparaty zawierające drożdże, które poprawiają zdrowie mikroflory jelitowej i wspomagają detoksykację organizmu. Warto również przeprowadzać regularne badania pasz na obecność mykotoksyn, aby zminimalizować ryzyko ich wchłonięcia przez zwierzęta i wystąpienia problemów.
Lek. wet. Michał Barczykowski
