Wypadnięcie macicy u krów (Prolapsus Uteri)

Wypadnięcie macicy to nagły stan kliniczny, występujący najczęściej do 24 godzin po porodzie, stanowiący bezpośrednie zagrożenie życia zwierzęcia. Wymaga szybkiej i profesjonalnej interwencji w warunkach terenowych. Nieleczone lub leczone nieprawidłowo prowadzi do poważnych powikłań, a nawet śmierci krowy.

Patofizjologia

Wypadnięcie macicy polega na całkowitym wynicowaniu tego narządu przez kanał szyjki i pochwę na zewnątrz ciała. Proces ten najczęściej zachodzi po porodzie, gdy:
• Macica jest nadmiernie rozciągnięta (ciąża mnogą, wodobrzusze płodowe),
• Dochodzi do atoni mięśnia macicy (np. z powodu hipokalcemii),
• Krowa przebywa w pozycji leżącej na pochyłym terenie,
• Występują silne parcia poporodowe (np. przy zatrzymaniu łożyska lub jego resztek),
• Szyjka macicy jest jeszcze rozszerzona.

Objawy kliniczne i rozpoznanie

• Widoczne jest masywne uwypuklenie macicy przez wargi sromowe, niekiedy razem z fragmentami pochwy.
• Macica może być zabrudzona, poraniona, czasem martwicza.
• Często towarzyszy apatia, tachykardia, hipotermia, a nawet objawy wstrząsu.
• Zwierzę może próbować się kłaść, oddaje mocz i kał w sposób utrudniony.
• Występują oznaki odwodnienia i zaburzeń elektrolitowych.

Postępowanie lekarskie krok po kroku

1. Ocena stanu ogólnego zwierzęcia
• Pomiar parametrów życiowych
• Ocena poziomu odwodnienia, reakcji na bodźce, perfuzji tkanek.
• Rozważenie wstrząsu i szybkiego wdrożenia płynoterapii.

2. Sedacja i znieczulenie
• Zastosowanie sedacji (np. ksylazyna) i blokady epiduralnej (np. lidokaina L4–S1), aby:
• Zapobiec parciom,
• Ułatwić manipulację,
• Zmniejszyć ból.

3. Oczyszczenie macicy
• Delikatne mycie zimną, sterylną wodą z dodatkiem antyseptyków (np. nadmanganian potasu, rivanol),
• Usunięcie zabrudzeń, skrzepów i ewentualnych resztek łożyska.

4. Repozycja macicy
• Ułożenie krowy w pozycji stojącej (lub z podniesionym zadem w przypadku leżącej),
• Delikatne, stopniowe odprowadzenie macicy – najpierw rogi, potem trzon,
• Kontrola ewentualnych uszkodzeń (np. pęknięcia, skręt),
• Stosowanie wewnętrznego masażu macicy w celu ułożenia rogów anatomicznie.

5. Zapobieganie nawrotowi
• Założenie szwu zapobiegającego ponownemu wypadnięciu (np. szew Buhnera),
• Można stosować też opatrunek uciskowy lub pasy podtrzymujące.

6. Farmakoterapia i wsparcie ogólne
• Antybiotyki ogólne (np. penicyliny, oksytetracyklina),
• Leki przeciwzapalne (NLPZ: fluniksyna, ketoprofen),
• Leczenie hipokalcemii – dożylne podanie wapnia (Ca boroglukonian),
• Płynoterapia – izotoniczne płyny krystaloidowe (NaCl 0.9%, Ringer).

7. Opieka po interwencji
• Stała obserwacja zwierzęcia przez 24–48 h,
• Monitorowanie apetytu, parametrów życiowych, oddawania moczu i kału,
• Wizyta kontrolna w ciągu kilku dni.

Rokowanie

Ostrożne do umiarkowanego.
Czynnikami pogarszającymi rokowanie są:
• Opóźnienie interwencji,
• Uszkodzenia mechaniczne (np. pęknięcia),
• Wtórne infekcje i zapalenie otrzewnej,
• Niewydolność krążeniowa lub hipokalcemia.

Możliwe powikłania

1. Infekcje:
• Endometritis, metritis, ropomacicze
• Zapalenie pochwy, szyjki macicy

2. Zapalenie otrzewnej
• W wyniku perforacji macicy

3. Sepsa
• Szybko postępujące zakażenie ogólnoustrojowe

4. Wstrząs hipowolemiczny lub septyczny

5. Zaburzenia metaboliczne:
• Najczęściej hipokalcemia (często współistnieje z wypadnięciem)

6. Niepłodność lub problemy rozrodcze:
• Zaburzenia inwolucji, torbiele jajnikowe, trudności z zacieleniem, zrosty

Wskazówki praktyczne i profilaktyka

• Korekcja diety w okresie okołoporodowym – profilaktyka hipokalcemii i energii,
• Unikanie nadmiernego otłuszczenia krów zasuszonych,
• Pomoc przy porodzie tylko w razie potrzeby, bez nadmiernego użycia siły,
• Szybkie reagowanie na zatrzymanie łożyska i porażenie poporodowe,
• Zapewnienie czystego i równego podłoża dla krów po porodzie.

Lek. wet. Michał Barczykowski